مرکز زدایی از شهرها نیازمند حل مسائل اقتصادی جامعه است

به گزارش بلاگ پو، پژوهش چالش های شهرنشینی امروزین در ایران توسط دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی منتشر شد.

مرکز زدایی از شهرها نیازمند حل مسائل اقتصادی جامعه است

به گزارش گروه علمی و دانشگاهی خبرنگاران به نقل از مرکز خبر شورای عالی انقلاب فرهنگی، پژوهش چالش های شهرنشینی امروزین در ایران توسط دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی منتشر شد.

این پژوهش که توسط مرحوم رحمت الله صدیق سروستانی - استاد فقید دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران - اجرا شده است را می توان مطالعه ای فراگیر و مشتمل بر ارائه مبانی نظری شهرنشینی امروزین و نیز گزیده ای از مهم ترین چالش های مبتلابه فرآیند گذار به شهرنشینی امروزین در ایران دانست.

لازم به ذکر است در بخش مبانی نظری این پژوهش علاوه بر تعاریف و مفاهیم مقدماتی، نظرگاه های ناظر بر آغاز، شکل گیری و ویژگی های شهرنشینی امروزین در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه تشریح شده است.

همچنین در واپسین بخش این دفتر که مقدمه ای برای مطالعه موردی چالش های شهرنشینی در کشورمان است، پاره ای از عناوین چالش های شهرنشینی امروزین در ایران و برخی از کشورهای دیگر در حال توسعه ارائه شده است.

لازم به ذکر است دستاورد مهم بخش مبانی نظری، دریافت چشم اندازی از رخداد شهرنشینی امروزین، با لحاظ تمایزهای اساسی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه و فراهم کردن زمینه استفاده از تعریفی خاص، برای گزینش عناوین چالش های شهرنشینی امروزین در ایران است.

همچنین با مبنا قرار دادن تعریف مزبور، هشت چالش کلیدی برگزیده شده و در پنج محور اصلی هستی شناسی، معرفت شناسی، سبب شناسی،آسیب شناسی و فراگیرشناسی مورد مطالعه قرار گرفته اند.

لازم به ذکر است مطالعه هر چالش، نهایتاً به ارائه راه چارههایی انجامیده است که ویژگی مهم آن ها، برخورداری از ارتباط محتوایی با مطالعه اجرا شده از لحاظ جوانب فرهنگی، اجتماعی و انسانی به مثابه یک ضرورت و قرارگیری در دو دسته کوتاه مدت و درازمدت و نیز تأکید بر عینیت و قابلیت اجرایی است.

در بخش دیگری از این پژوهشضعف مسکن شهری، مهاجرت و حاشیه نشینی،معضل رشد بخش غیر متشکل و غیر رسمی اقتصادی، ضعف سرمایه اجتماعی،کاستی هویت شهری، ضعف طراحی، برنامه ریزی و مدیریت شهری، ناکارآمدی نظام حقوق ترمیمی و نقص در توسعه پایدار شهری، از جمله چالش هایی هستند که مورد مطالعه قرار گرفته اند.

در بخش مربوط به تعاریف پژوهش چالش های شهرنشینی امروزین در ایران آمده است تعریف شهر بر حسب معیارهای ثابت، چه چیزی را برای ما روشن می کند؟ مطابق تعریف 1365سال در ایران نقاطی که شهرداری دارند، شهر هستند همچنین بر اساس یافته های سرشماری سال 1385 بیش از 48 میلیون نفر از مردم کشورمان شهرنشین هستند.

علاوه بر این، مطابق همان آمار در کشور 1012 شهر وجود دارد اما سوال این است که این اعداد برای ما چه معنایی دارند؟

اصولا چرا مسائل مبتلا به شهرنشینی در ایران همیشه رو به برتری هستند و چرا در حالی که می دانیم مسائل شهرها اصلاً ساده و مشابه مسائل روستاها نیستند، همیشه در قبال آنها ساده اندیشی می کنیم و می پذیریم که در دو نقطه برنامه ریزی های کلان و انجام ناشدنی و راه چاره های کوتاه مدت و زیان آور متوقف باشیم؟

البته این ادعا گزاف نخواهد بود اگر بگوییم که شهرها در دنیای مدرن، با فلسفه زمان خود در همراه و هماهنگ بودند و اصولا اقدام به شهرنشینی امروزین اقدام به اجرایی کردن فلسفه مدرن بود.

لازم به ذکر است زندگی شهری یک بازی است که شهروندان همیشه آن را از میانه دنبال می کنند و تجربه زندگی در میان تعداد زیادی از انسان هایی که بسیاری از آن ها گذشته های مشترکی با دیگران ندارند و حتی به قصد گونه ای فراموشی به شهر گام می گذارند، موجب می شود هر شهروندی راستا دشواری برای ادراک آنچه که تجربه یا خاطره جمعی شهر تلقی می شود،پیش رو داشته باشد و حتی ادراک نمادهای شهری نیز بیش از آن که در خدمت اشتراک ادراکات باشد، به ابهامات معنایی شهر یاری می رساند.

در ادامه پژوهش چالش های شهرنشینی امروزین در ایران آمده است: محورهای اصلی مطالعه اکولوژیکی شهر عبارتند از: تعداد، ترکیب و تحرک ساکنین آن چون شدت تحرک و تراکم جمعیت شهری در بازار - مراکز تجاری شهر - به اوج خود می رسد.

البته افزایش امکانات و تسهیلات مربوط به حمل و نقل و ارتباطات شهری در ارتباط متقابل و تنگاتنگ با دو عنصر تراکم و تحرک جمعیت، زائل کننده انگیزه های همسایگی است و به نظر یکی از محققین مسائل اجتماعی همین عناصر مرادف با حضور جرم، طلاق و اختلالات روانی در شهر هستن و متقابلا شاخص های مناسبی برای اندازه گیری آن نابهنجاری های شهری نیز هستند.

لازم به ذکر است رشد شهرها همراه است با جایگزینی روابط غیر مستقیم به جای روابط مستقیم و چهره به چهره انسان های شهرنشین و این همان نیروئی که همسایگی را در جامعه شهری از بین می برد و گروه های اولیه را نیز منهدم می کند.

از نظر محققان هر عاملی که تحرک را زیادتر کند - مانند رشد امکانات حمل و نقل و نظام ارتباطات - بر حیات گروه اولیه اثر معکوس دارد و مثلا رشد سواد و تعلیم و تربیت، روزنامه را جایگزین گفتگوهای بین اشخاص می کند.

از جانب دیگر تلاش برای تأمین منافع شخصی، زائل کننده رفتار احساساتی است و در شهر مدرن پول ابزار اصلی است، زیرا ارزش ها را عقلانی و منافع را جایگزین عواطف می کند و بنیان همبستگی اجتماعی را نیز به همین شکل و ترتیب تغییر می دهد.

از نظر مرحوم سروستانی عمده ترین مسائل و معضلات تهران عبارت از نبود راهبرد برای توسعه شهر، تمرکز فعالیت های اقتصادی و سرمایه بر، نبود اتفاق نظر در مورد چشم انداز و رسالت شهر، عدم تناسب فعالیت ها با ظرفیت ها و توان زیست بوم شهر، ناهماهنگی مدیریت شهری، نامطلوب بودن نظام درآمد - هزینه شهری، عدم انسجام و یکپارچگی در برنامه ریزی، کمبود ناوگان حمل و نقل شهری و پیراشهری و آلودگی محیط زیست است.

محقق فقید انجام دهنده این پژوهش موارد ذیل را نیز به عنوان راه چاره این معضلات و مسائل مورد اشاره قرار داده است:

تعیین نقش و وظائف شهر،

تمرکز زدایی در چارچوب نظام متمرکز،

ایجاد نهاد برنامه ریزی شهری،

توجه به مدیریت یکپارچه،

تهیه و تدوین طرح راهبردی شهر،

تقویت دموکراسی و مشارکت اثر بخش مردم.

در بخش مربوط به تشریح مسائل و تبیین راه چاره این مسائل آمده است: فهرست عناوین مسائل، با نبود راهبرد توسعه شهر آغاز می شود و این مشکل در حیطه شهرسازی قرار می گیرد اما به این واسطه نمی توان طرح آن از سوی کارشناسان جمعیت شناسی را مردود دانست.

البته لازم به ذکر است تهران از همان ابتدا راهبرد توسعه به معنای دقیق آن نداشته و به جای آن یک قصدیت حکومتی نوسازانه بر آغاز و تداوم اولیه فرآیند توسعه شهر حاکم بوده است.

لازم به ذکر است تمرکز فعالیت های اقتصادی و سرمایه بر عنوان مشکل دوم است؛ این مشکل، باید در حوزه تحلیل شرایط شکل گیری نظام نخست شهری مورد مداقه قرار گیرد و خلاصه کلام آن که این مشکل نیز واقعیت دارد چون همه می دانند که تهران در سال 1385 علیرغم بهبود ایجاد شده در مقایسه با سال 1355 همچنان با داشتن جمعیتی که بیش از 3 برابر جمعیت شهر دوم ایران است؛ محل تمرکز اکثریت قاطع امکانات اقتصادی و سرمایه ای است.

مشکل سوم نبود اتفاق نظر در مورد چشم انداز و رسالت شهر است؛ طرح کنندگان مسأله نگفته اند که تعریف مقبولشان از رسالت شهر چیست؟ و اگر منظور کارکرد شهر در مجموعه ملی است که در آن صورت رسالت تهران در آن روشن است و به هر رو این مشکل نیازمند تبیین است.

موضوع مهم دیگر عدم تناسب فعالیت ها با توان و ظرفیت زیست بوم مشکل بعدی است و طرح این مشکل می تواند مفید باشد، اگر که در جای مناسبی از صورت مسأله قرار بگیرد.

ناهماهنگی مدیریت شهری، عنوان مشکل بعدی است البته چنین عنوانی نباید در فهرست مسائل قرار بگیرد چون هماهنگی مدیریت شهری، یک گزاره ابطال ناپذیر است یعنی چه کسی می تواند چنین ناهماهنگی را گزارش کند؟ به همین دلیل باید جای آن از عدم تناسب در نظرگاه های حاکم بر مجموعه حکمران شهری و احتمالاً ناسازگاری این مجموعه حکمرانی، با نظام حکمران دولتی سخن گفته شود.

مشکل مطرح شده بعدی، نامطلوب بودن نظام درآمد - هزینه شهری است و صد البته این مشکل واقعیت دارد، اما باید به شکلی مطرح شود که بتوان از آن راه چارهی برای اقدام در سطح شهری استنتاج کرد.

عدم انسجام و یکپارچگی در نظام برنامه ریزی شهری عنوان بعدی است البته این مشکل نیز قابل بررسی نیست؛ فرق این مشکل، با عنوان ناهماهنگی مدیریت شهری چیست؟ البته فرق هایی دارند، اما در ابطال ناپذیر بودن مشترک اند.

موضوع مهم دیگر کمبود ناوگان حمل و نقل شهری و پیراشهری است که هم واقعیت دارد و هم قابل انکار هم نیست.

آلودگی محیط زیست شهری مشکل آخری است که بدان اشاره شده و همانند مورد پیشین می توان آن را بسیار ملموس تلقی کرد.

در بخش مربوط به راه چاره های مسائل شهر تهران نیز آمده است: اولین راه چاره مطرح شده تعیین نقش و وظائف شهر است؛ این راه چاره از آن دست راه چاره هاست که عوامل دست اندرکار اجرایی آن حرف کلی و انتزاعی می گویند چون در نظام اجرایی کنونی که دچار ناتوانی در پیگیری برنامه های پیشین و سرشار از عوام زدگی و روزمرگی است، چنین حرف هایی مورد استقبال واقع می شوند.

راه چاره دوم تمرکززدایی در چارچوب نظام متمرکز است و این راه چاره نیز مشمول همان حکم قبلی است. سوابق این حرف های انتزاعی را که گاه مدت های طولانی موضوع بحث هم بوده اند، می توان از بایگانی های نهادهای شهری گرفت و مطمئناً حرف های منسجم تری نیز بوده اند که طرح شده و با احترام بایگانی شده اند.

راه چاره چهارم ایجاد مدیریت یکپارچه است؛ متأسفانه این حرف هم بهتر است با عوامل اجرایی در میان گذاشته نشود زیرا آنها در نظریه پردازی درباره مدیریت یکپارچه، بسیار حرفه ای تر از کارشناسان و بر دلائل عدم اجرای آن بسیار آگاه ترند در این مجال فرصت آن نیست اشاره کنیم که چرا همیشه مدیریت یکپارچه، معنائی داشته است که بیش از آنکه به انسجام مربوط باشد تداعی گر سازمان عمودی بوده است.

تهیه و تدوین طرح راهبردی شهر، راه چاره پنجم است؛ این هم بسیار عجیب است زیرا می دانیم نخست شهر تهران در نیم قرن گذشته، سه طرح جامع را پشت سرگذاشته و بدون آنکه بخواهیم به جزئیات آن طرح ها بپردازیم باید بگوییم که پیشنهاد یک طرح جامع راهبردی از سوی یک تیم دانشگاهی، با لحاظ وجود طرح های جامع و نیز نقدها فراوانی که به این طرح ها وارد است.

نتیجه ای که از مجموعه مسائل و راه چاره های مطرح شده می توان گرفت آن است که در حالی که برخی مسائل ملموس وجود دارند و نیز پاره ای از مسائل به درستی تشخیص داده می شوند، در بخش راه چاره ها، گونه ای انتزاع و کلی پردازی وجود دارد که تمام تلاش اجرا شده در بخش تشخیص مسائل را بی ثمر می سازد.

برای دریافت این پژوهش می توانید اینجا کلیک کنید.

dorezamin.com: دور زمین | سفر به دور زمین هیچوقت اینقدر آسون نبوده! تور ارزان، تور لحظه آخری، اروپا، تور تایلند، تور مالزی، تور دبی، تور ترکیه

chinaro.ir: چین: سفر به کشور پهناور و باستانی، پکن، شانگهای ،گوانجو و هانگزو

asiaro.ir: آسیا رو: سفر به آسیا، جنوب شرقی آسیا، آسای مرکزی و خاورمیانه

منبع: خبرگزاری فارس
انتشار: 14 مهر 1400 بروزرسانی: 14 مهر 1400 گردآورنده: blogpo.ir شناسه مطلب: 8813

به "مرکز زدایی از شهرها نیازمند حل مسائل اقتصادی جامعه است" امتیاز دهید

امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "مرکز زدایی از شهرها نیازمند حل مسائل اقتصادی جامعه است"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید